คุณเคยรู้สึกแบบนี้ไหม?
กินซูชิ เช็กอินอยู่ญี่ปุ่น อ้าปากงาบฟิชแอนด์ชิพส์อยู่ลอนดอน แต่ก็ไม่วายนึกถึงส้มตำปูปลาร้าบ้านเฮา แกงไตปลารสดั้งเดิม ยันอาหารธรรมดาๆ อย่างไข่เจียวรสมือแม่ พาลให้คิดถึงบ้านหนักเข้าไปอีก นั่นแหละอาการโหย “โซลฟู้ด”
เราไม่ได้พูดถึงอาหารจากกรุงโซล! แต่พูดถึง “Soul Food” อาหารที่มีต้นกำเนิดมาจากอาหารการกินของทาสคนผิวดำในอเมริกา (ยุคค้าทาส ช่วงศตวรรษที่ 18 และ 19) เป็นอาหารที่ปรุงจากวัตถุดิบที่นายจ้างผิวขาวไม่กิน เช่น เครื่องในสัตว์ หางวัว หัว หู ตีนและหนังหมู แฮมรมควันค้างปี ใส่เครื่องเทศรสจัดแบบแอฟริกา ปรุงออกมาเป็นอาหารดีที่สุดเท่าที่จะทำได้ เพื่อให้พวกพ้องทาสด้วยกันได้อิ่มท้อง มีกำลังที่จะสู้งานหนักต่อไป
Soul Food จึงไม่ใช่อาหารที่ปรุงขึ้นเพื่อความอยู่รอดเท่านั้น แต่ปรุงขึ้นจากความผูกพัน ความเห็นอกเห็นใจระหว่างครอบครัวทาสที่ร่วมเผชิญช่วงเวลายากลำบากของชีวิตไปด้วยกัน ‘เป็นอาหารสื่อความรู้สึกจากคนปรุงถึงคนกิน ด้วยการปรุงที่มีรากฐานสำคัญมาจากความรัก ความห่วงใยในครอบครัว’ ด้วยเหตุนี้ ถึงจะไม่ใช่ชาวแอฟริกัน ไม่เคยกินอาหารรสดั้งเดิมตามแบบฉบับครัวแอฟริกัน แต่สิ่งหนึ่งที่ทุกคนเคยสัมผัสเหมือนกันคือ ‘อาหารที่กินแล้วรู้สึกอบอุ่นใจ รู้สึกคิดถึงบ้านเสมอ’ เราทุกคนจึงล้วนมีโซลฟู้ดเป็นของตัวเอง
Soul food อาหารคิดถึง (คน) ที่บ้าน
ทาสผิวดำจากบ้านไปไกลยังอีกทวีปหนึ่งด้วยความไม่เต็มใจ คงคล้ายๆกับบางคนที่ต้องจากบ้าน จากครอบครัว แตกต่างกันมากก็ตรงที่เราจากมาด้วยหน้าที่การงาน ภาระที่ต้องรับผิดชอบ ในช่วงระยะเวลาหนึ่งหรือยาวนานกว่านั้น ทำให้ห่างจากรสมือที่คุ้นเคยไปโดยปริยาย เราจึงโหยหาโซลฟู้ดอยู่บ่อยๆ
เมนูธรรมดาๆ อย่างไข่เจียวที่แม่ทำให้กิน อาจไม่ใช่อาหารจานโปรดในช่วงชีวิตวัยเยาว์ ไม่ใช่เมนูที่รีเควทอยากกินบ่อยๆในตอนนั้น แต่ยามห่างบ้านกลับคิดถึงไข่เจียวรสมือแม่ที่สุด มันแปลกที่ใครก็ทำไข่เจียวไม่อร่อยเท่าแม่ทำ ไข่เจียวเนื้อหนา นุ่ม ไม่อมน้ำมัน สัมผัสเนื้อไข่เจียวได้เต็มปากเต็มคำ ซึ่งแม่พูดเสมอๆว่า “ทำไข่เจียวอย่าหวงไข่ กรอบๆบางๆเสียชาติไข่เจียวหมด…” และมักจะได้ยินเสียงพ่อแทรกลอยมา “ไข่เจียวกรอบๆ สิ อร่อย” กลายเป็นว่าทุกครั้งที่กินไข่เจียว นอกจากจะนึกถึงไข่เจียวรสมือแม่แล้ว ก็อดนึกถึงข้อถกเถียงที่ไม่มีบทสรุประหว่างพ่อกับแม่ไม่ได้ อันนี้แล้วแต่รสนิยมนะคะ ส่วนฉันเองเทใจให้ไข่เจียวของแม่ไปแล้ว (เรื่องนี้ไม่ควรให้พ่อรู้) ‘ไข่เจียวรสมือแม่’ จึงเป็น soul food ของฉันตลอดมา
หญิงสาวลูกอีสาน ชาวบุรีรัมย์ เป็นอีกคนหนึ่งที่ต้องอยู่ไกลครอบครัว หลังจากเรียนจบ เธอได้งานทำที่บริษัทแห่งหนึ่งในจังหวัดชลบุรี เราถามเธอว่า มีอาหารเมนูไหนที่ชอบกินและทำให้อดคิดถึงบ้านไม่ได้บ้างไหม
“มีสิ ‘ป่นปลา’ ป่นปลาที่อื่นไม่เหมือนที่บ้าน ตามตลาดชอบทำแบบน้ำเจิ่ง รสจืด แต่ของที่บ้านเครื่องเต็ม เนื้อเต็ม รสเข้มกว่า ขนาดว่าทำเองรสยังไม่เหมือนของแม่เลย กินกับปลาทูทอด สมัยก่อนเบี้ยน้อยหอยน้อย ปลาตัวหนึ่งแบ่งกันสามพี่น้อง หัวยังไม่เหลือ ทอดกรอบๆหน่อย อร่อยมาก ต้องกินกับตำลึงด้วยนะ เข้าสุด เราคงอินกับเรื่องที่แม่เล่าให้ฟังบ่อยๆด้วย สมัยก่อนครอบครัวตายายยากจน ปลาทูตัวหนึ่งแบ่งกัน 7 คน กินแบบไม่เหลือให้รู้ว่ามันเป็นอะไรมาก่อน
ทุกวันนี้อาหารที่ขึ้นโต๊ะบ่อยก็ป่นนี่ล่ะ ทำง่าย ไม่ต้องปรุงรสเยอะ เราทำกินเองบ้าง แต่ว่าจะไม่ซื้อมากินเด็ดขาด เพราะไม่ถูกปาก มันไม่อร่อยเหมือนแม่ทำ”
หนุ่มใต้จากจังหวัดสงขลา นอกจากอาชีพครูสอนพิเศษภาษาอังกฤษ ยังพ่วงด้วยบทบาทนักศึกษาปริญญาโท จึงดำเนินชีวิตส่วนใหญ่อยู่ที่กรุงเทพฯ เขาเล่าถึงโซลฟู้ดตามแบบฉบับหนุ่มใต้ให้ฟังว่า
“อาหารที่กินแล้วคิดถึงบ้าน จะเป็นจำพวกแกงเนื้อ อย่างแกงเนื้อกะทิ แกงเนื้อแดง แล้วก็แกงหน่อไม้กะทิ เพราะบ้านผมอยู่สงขลา เวลาเห็นหรือได้กินจะนึกถึงเทศกาลงานบุญเดือนสิบ ที่จะต้องได้กินต้ม (ข้าวเหนียวห่อใบจาก) คู่กับแกงกะทิหรือแกงเนื้อทุกๆปี มันเข้ากันมาก รสชาติจะหอมละมุน ไม่มีทางหามากินได้ง่ายๆนะ ถ้าไม่ใช่ภาคใต้ตอนล่าง
แต่จริงๆอาหารที่ทำให้ผมนึกถึงบ้านที่สุดเนี่ย คือข้าวเหนียวกับปลาทูเค็ม เป็นเมนูที่ง่ายและธรรมดามากๆ แต่เวลากินจะนึกถึงครอบครัวทุกครั้งจริงๆ เพราะสมัยเด็ก เคยมีเหตุการณ์น้ำท่วมหนัก ออกจากบ้านไปซื้ออาหารไม่ได้เลยอยู่สองสามวัน ตอนนั้นที่บ้านมีแค่ข้าวเจ้า ข้าวเหนียว แล้วก็อาหารแห้ง ปลาทูเค็ม ไฟฟ้าก็ดับ คุณพ่อคุณแม่เลยเลือกทำอาหารที่พอทำได้ หุงข้าวเหนียวแล้วกินกับอาหารแห้ง กับปลาทูเค็ม ดูเผินๆเหมือนจะเป็นช่วงที่ลำบาก แต่จริงๆแล้วตอนนั้นมีความสุขมาก เพราะครอบครัวได้อยู่พร้อมหน้าพร้อมตากันตลอดเวลา มีเวลานั่งกินอาหารง่ายๆด้วยกันแบบไม่เร่งรีบ ไม่ต้องคิดอะไร กินไปคุยกันไป อาจเป็นเพราะหลายๆปัจจัย ทำให้กินข้าวเหนียวกับปลาทูเค็มอร่อยและมีความสุขได้มากขนาดนั้นครับ”
ไข่เจียว ป่นปลา ข้าวเหนียวกับปลาทูเค็ม อาจเป็นอาหารธรรมดาจานหนึ่ง แต่กับอีกหลายคนนั้นคือรสชาติที่คุ้นเคยและอร่อยที่สุด ยามนึกถึงคนปรุง บรรยากาศและบทสนทนาระหว่างล้อมวงกินข้าว ฯลฯ โซลฟู้ด ของแต่ละคนจึงไม่เหมือนกัน ขึ้นอยู่กับว่าอาหารเมนูไหนเชื่อมโยงกับความทรงจำของเรา หรือทำให้ระลึกถึงช่วงเวลาที่ครอบครัวร่วมเผชิญทั้งทุกข์และสุขมาด้วยกัน เป็นรสชาติที่กินแล้วอุ่นใจ และทำให้คิดถึง (คน) ที่บ้านเสมอ
แล้วโซลฟู้ดของคุณล่ะ คืออาหารเมนูไหน…
