ฉันเพิ่งรู้จักดอกแคนาเมื่อไม่นานมานี้ก็ตอนไปเที่ยวบ้านน้องสาว เห็นคุณลุงคุณป้านั่งเก็บดอกไม้ริมทางเท้าถนนหลักในหมู่บ้าน ตอนนั้นยังงงๆ อยู่ว่าเขาเก็บอะไร เก็บไปทำไม พอได้คุยกับคุณลุงที่เดินสวนกันถึงรู้ว่า ดอกไม้สีขาวที่ร่วงเกลื่อนสนามหญ้าและพื้นถนนนี้เรียกว่า ‘ดอกแคนา’
“ดอกมันกินได้นะหนู กินสดก็ได้ ลวกกินกับน้ำพริกก็ได้ ลาบก็ได้ แซบคัก”
ดอกแคนาสีขาวบานสะพรั่งเต็มต้น เป็นสัญญาณธรรมชาติว่าเข้าสู่ฤดูร้อน ต้นแคนาเป็นไม้ขนาดกลาง ส่วนใหญ่ขึ้นอยู่ตามหัวไร่ปลายนาจึงมีชื่อเรียกว่า ‘แคนา’ เริ่มออกดอกราวเดือนมีนาคม-พฤษภาคม ดอกสีขาวรูปทรงคล้ายแตร มีกลิ่นหอมอ่อนๆ พอถึงฤดูกาลดอกแคนาจะบานเต็มที่ช่วงกลางคืนราวตี 2 ตี 3 และร่วงหล่นลงสู่พื้นดินในช่วงเช้าตรู่ให้ได้เก็บกิน ต่างจาก ‘แคบ้าน’ เป็นไม้ยืนต้นขนาดเล็กที่แต่ก่อนคนนิยมปลูกไว้ริมรั้ว จะเริ่มออกดอกตูมสีขาวหรือแดงทรงคล้ายพระจันทร์เสี้ยว ช่วงปลายฤดูฝนต้นฤดูหนาว ชาวเรานิยมเก็บมาแกงส้ม แกงเลียงกินแก้ไข้หัวลม (อาการไข้ที่เกิดขึ้นช่วงเปลี่ยนฤดู)
จากต้นไม้ขึ้นตามหัวไร่ปลายนา ทุกวันนี้แคนากลายเป็นไม้ประดับยืนต้นยอดนิยมปลูกในหมู่บ้านจัดสรร สถานที่ราชการ ปั๊มน้ำมัน เพราะเป็นต้นไม้ทนต่อสภาพอากาศ ชอบแดด ใบดก โตง่าย แผ่กิ่งก้านให้ร่มเงาดี เติบโตหลายพื้นที่ในประเทศไทย ภาพคนเก็บดอกแคนาในหมู่บ้านจัดสรร ริมถนนจึงมีให้เห็นอยู่เรื่อยๆ เมื่อย่างเข้าหน้าร้อน
รสชาติดอกแคนา ถามคนเคยกินเขาว่ากินสดกรอบรสหวานติดขมปลาย หอมอ่อนๆ กินแนมลาบแล้วเข้ากัน หากเอาไปลวกกินให้เด็ดเกสรดอกทิ้งเพื่อลดความขม ลวกพอสุกดอกจะนุ่ม หวาน ติดขมปลายลิ้น แต่ถ้าลวกนานหรือต้มทิ้งไว้จะยิ่งขม กินกับน้ำพริกแล้วเข้ากัน ยิ่งกับคนที่ชอบกินผักรสหวานติดขมจะเข้าถึงความอร่อยของดอกแคนาได้ดีกว่าใคร เพราะรสขมช่วยให้เจริญอาหาร
ทำ ‘แกงส้ม’ ก็อร่อยคล้ายกับแกงส้มดอกแคแต่ได้เนื้อได้หนังกว่า ทำ ‘ยำ’ ‘ดอกแคนาผัดไข่’ ง่ายสุดแค่เอาดอกมา ‘ผัดน้ำปลา’ ก็อร่อยเหาะ ชาวเหนือเองก็มีเมนูจากดอกแคนาอย่าง ‘อั่ว’ ในภาษาเหนือหมายถึงการยัดไส้ ใส่ไส้ ดอกแคนากลีบดอกสมบูรณ์ ยัดกับไส้หมูสับปรุงรสแล้วนำมาทอด เป็นทั้งของกินเล่นและกับข้าว
ชาวอีสานคุ้นเคยกับดอกแคนาเป็นอย่างดี นอกจากปรุงเมนูง่ายๆ ที่ว่าไปก็มีเมนูเฉพาะอย่างชาวอีสาน เช่น ‘ซุบแคนา’ ‘ส้มแคนา’ หรือดอกแคนาดองถนอมเก็บไว้กินได้นาน เอาดอกแคนามาคั้นกับเกลือเอาน้ำออก ล้าง และนำมาหมักกับกระเทียมสับ ข้าวสุก (คลิกดูวิธีทำส้มผัก https://krua.co/cooking_post/homemade_pickled-vegetables)%20 ไว้ทำแกงหรือกินคู่น้ำพริก
ความอร่อยจากดอกแคนานี้ยังมาพร้อมสรรพคุณทางยา เช่น ช่วยให้เจริญอาหาร ระบบขับถ่ายดี บำรุงกำลัง บำรุงโลหิต ขับเสมหะ ขับพยาธิ และช่วยให้หลับสบาย
ต้นแคนาที่ขึ้นได้ดีในสภาพอากาศร้อน เหมาะกับสภาพอากาศเมืองไทยที่นับวันจะมีแต่ร้อนกับร้อน แต่ละท้องถิ่นจึงมีต้นแคนาที่เรียกชื่อต่างออกไป ทั้งแคแน แคฝอย (ภาคเหนือ) แคป่า แคขาว แคเค็ตถวา (เชียงใหม่) แคทราย (นครราชสีมา) แคภูฮ่อ (ลำปาง) แคยอดดำ (สุราษฎร์ธานี) แคยาว แคอาว (ปราจีนบุรี)
ดอกแคนากินได้เลยกลายเป็นของขวัญแห่งฤดูกาลที่เวียนมาให้ได้เก็บเกี่ยวความอร่อยกันเฉพาะฤดูร้อน สำหรับผู้คนที่เติบโตมากับการหาอยู่หากินกับธรรมชาติ ไม่ใช่เพียงไม้ยืนต้นฟอร์มสวย ให้ร่มเงาอยู่ตามบ้านจัดสรร และสถานที่สาธารณะ
ว่าแล้วก็ขอตัวไปเก็บดอกแคนา มาลองกินดูบ้างดีกว่า 🙂
อ้างอิง
https://news.msu.ac.th/mnews/msuhotnews/detailnews.php?hm=&hotnewsid=10510&uf=&qu= https://apps.phar.ubu.ac.th/phargarden/main.php?action=viewpage&pid=28
https://www.youtube.com/watch?v=PUG9adl6iRk
https://www.flickr.com/photos/eddingrid/8623263617/in/photostream
https://www.flickr.com/photos/eddingrid/51096478389
