นอกจากจะเป็นอู่ข้าวอู่น้ำ ประเทศไทยยังรุ่มรวยด้วยผลไม้ เรียกว่าเป็นแหล่งปลูกผลไม้หลากหลายชนิด คนไทยจึงมีผลไม้สลับสับเปลี่ยนให้ได้กินกันตลอดทั้งปี ความเป็นเมืองแห่งผลไม้นี่เองทำให้ในคำขวัญประจำจังหวัดมักปรากฏชื่อผลไม้เป็นของดีท้องถิ่นร่วมอยู่ด้วยเสมอ ตั้งแต่ เงาะ ทุเรียน กล้วย แต่ส่วนมากก็มักจะแยกกันไป 1 ชนิดต่อ 1 จังหวัด ยกเว้นผลไม้ชนิดหนึ่งที่ปรากฏตัวในคำขวัญถึง 4 จังหวัด เยอะที่สุดจนสงสัยว่าแต่ละพันธุ์จะต้องมีความโดดเด่นขนาดไหนกันนะ ถึงได้มีตั้ง 4 สายพันธุ์ที่เด่นจนได้เป็นสัญลักษณ์ประจำจังหวัด และผลไม้ชนิดนั้นก็คือออออ ‘ส้มโอ’ นั่นเอง!
4 จังหวัดที่มีส้มโอเด็ดเป็นของตัวเอง ได้แก่
จังหวัดชัยนาท ‘หลวงปู่ศุขลือชา เขื่อนเจ้าพระยาลือชื่อ นามระบือสวนนก ส้มโอดกขาวแตงกวา’
จังหวัดนครปฐม ‘ส้มโอหวาน ข้าวสารขาว ลูกสาวงาม ข้าวหลามหวานมัน สนามจันทร์งามล้น พุทธมณฑลคู่ธานี พระปฐมเจดีย์เสียดฟ้า สวยงามตาแม่น้ำท่าจีน’
จังหวัดพิจิตร ‘ถิ่นประสูติพระเจ้าเสือ แข่งเรือยาวประเพณี พระเครื่องดีหลวงพ่อเงิน เพลิดเพลินบึงสีไฟ ศูนย์รวมใจหลวงพ่อเพชร รสเด็ดส้มท่าข่อย ข้าวเจ้าอร่อยลือเลื่อง ตำนานเมืองชาละวัน’
จังหวัดอุทัยธานี ‘อุทัยธานี เมืองพระชนกจักรี ปลาแรดรสดี ประเพณีเทโว ส้มโอบ้านน้ำตก มรดกโลกห้วยขาแข้ง แหล่งต้นน้ำสะแกกรัง ตลาดนัดดังโคกระบือ’
แต่ก่อนจะไปทำความรู้จักส้มโอดกขาวแตงกวา ส้มโอหวาน ส้ม (โอ) ท่าข่อย และ ส้มโอบ้านน้ำตก มาทำความรู้จัก ‘ส้มโอ’ แบบรวมๆ กันสักนิด
ส้มโอเป็นพืชตระกูลเดียวกับส้มเขียวหวาน มะนาว มะกรูด ส้มเช้ง และส้มเกรปฟรุต จึงเป็นที่มาของชื่อสามัญของส้มโอว่า Pomelo ซึ่งมาจากคำว่า Pampelmoose ในภาษาดัตซ์ แปลว่า ‘ส้มที่มีผลเท่าฟักทอง’ มีถิ่นกำเนิดในแถบประเทศเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ เช่น มาเลเซีย ไทย อินโดนีเซีย พม่า ลาว กัมพูชา ขึ้นชื่อว่าเป็นตระกูลส้ม ย่อมมีวิตามินและประโยชน์มากมาย โดยเฉพาะอย่างยิ่งคือวิตามินซีสูง คนไทยจึงคุ้นเคยกับส้มโอมานาน ใช้ประโยชน์ทั้งในด้านอาหารและด้านสมุนไพรมาตั้งแต่อดีต นอกจากการรับประทานสด ยังนิยมนำมาประกอบอาหาร อาทิ ยำ เมี่ยง ส้มตำ ข้าวยำ ทำของหวานก็ได้ เช่น แยมส้มโอ เปลือกชั้นสีขาวนำไปทำเปลือกส้มโอแช่อิ่ม ส้มโอสามรส ใยสีขาวจากเปลือกยังนำมาสับและตากให้แห้งก่อนบดให้ละเอียดจนเป็นผง แล้วนำมาใช้เป็นส่วนผสมของขนมหวาน เช่น ขนมบ้าบิ่น เรียกว่ามีประโยชน์แทบจะทุกส่วนเลยทีเดียว
ส่วนประวัติการปลูกส้มโอในประเทศไทยนั้น ช่วงแรกปลูกกันบริเวณริมฝั่งแม่น้ำเจ้าพระยาในเขตพระนครและฝั่งธนบุรี แล้วจึงขยายการปลูกออกไปทั่วภาคกลาง ตามด้วยภาคต่างๆ ในเวลาต่อมา โดยสามารถพัฒนาสายพันธุ์ได้มากมาย อาทิ พันธุ์ขาวแป้น พันธุ์ขาวพวง ฯลฯ ความที่ปลูกได้ทั่วไปและสามารถพัฒนาสายพันธุ์ได้นี่เอง ทำให้ประเทศไทยมีพันธุ์ส้มโอมากที่สุดในโลก (อันเป็นที่มาของ 4 พันธุ์ส้มโอในคำขวัญของ 4 จังหวัด) มีพันธุ์ที่ให้ผลผลิตที่มีคุณภาพมากที่สุด และยังเป็นพืชเศรษฐกิจมีการส่งออกที่มีมูลค่ามากติดอันดับต้นๆ ด้วย
ส้มโอขาวแตงกวาคู่เมืองชัยนาท
ส้มโอพันธุ์ขาวแตงกวาเป็นผลไม้ขึ้นชื่อและเป็นเอกลักษณ์เฉพาะของจังหวัดชัยนาท ด้วยรสชาติความฉ่ำแบบหวานแหลมนำซ่อนเปรี้ยวเล็กน้อย เนื้อส้มโอสีน้ำผึ้งทอง นุ่ม ไม่แฉะน้ำ ไม่มีรสขมติดลิ้น จังหวัดชัยนาทเริ่มปลูกส้มโอมาตั้งแต่ปี 2350 โดยนายทอง (ไม่ทราบนามสกุล) ได้นำส้มโอมาปลูกเป็นครั้งแรก สำหรับส้มโอพันธุ์ขาวแตงกวา นางผึ้ง (ไม่ทราบนามสกุล) ได้นำส้มโอจากแหล่งพันธุ์ใดไม่ปรากฏ มาปลูกบริเวณฝั่งแม่น้ำเจ้าพระยาในเขตตำบลคุ้งสำเภา อำเภอมโนรมย์ และตั้งชื่อว่า ‘ขาวแตงกวา’ ปลูกสืบทอดกันมายาวนานกว่าร้อยปี และได้รับการรับรองพันธุ์จากกรมส่งเสริมการเกษตรให้เป็นพันธุ์ส้มโอประจำท้องถิ่น
ส้มโอหวานต้องนครปฐม
จังหวัดนครปฐมเป็นที่ตั้งของมณฑลเก่าแก่ ‘มณฑลนครชัยศรี’ มีสวนผลไม้นานาพันธุ์ โดยผลไม้ที่สร้างชื่อเสียงที่สุด คือ ส้มโอ เรียกกันว่าส้มโอนครชัยศรีตามชื่อเก่าแก่ แต่กินความถึงแหล่งปลูกเท่านั้น เพราะส้มโอนครชัยศรีประกอบด้วยหลากหลายสายพันธุ์ และเป็นผลไม้ที่กรมทรัพย์สินทางปัญญาออกสิทธิบัตรผลไม้บ่งชี้ทางภูมิศาสตร์ (GI)
ส้มโอนครชัยศรีที่นิยมปลูกและนิยมบริโภคมีอยู่ 5 สายพันธุ์ ได้แก่ พันธุ์ทองดี รสชาติหวานนำอมเปรี้ยวเล็กน้อย ไม่มีรสขมและรสซ่า เนื้อสีขาวอมชมพูฉ่ำ พันธุ์ขาวน้ำผึ้ง รสชาติหวานอมเปรี้ยว เนื้อสีขาวอมเหลืองเล็กน้อยคล้ายสีน้ำผึ้ง ไม่มีรสขมและรสซ่า แก่จัดเนื้อจะแห้ง พันธุ์ขาวพวง รสชาติเปรี้ยวอมหวาน แก่จัดรสหวานมากกว่าเปรี้ยว เนื้อสีขาวอมเหลืองอ่อน นิยมนำไปทำยำส้มโอ พันธุ์ขาวแป้น รสชาติหวานอมเปรี้ยว เนื้อสีขาว และ พันธุ์ขาวหอม รสเปรี้ยวนำ ผลใหญ่
ส้มโอจากนครปฐมมีชื่อเสียงเรื่องรสชาติ ส้มโอผลใหญ่และรสชาติดีส่วนใหญ่มาจากสวนแถบ อ.นครชัยศรี อ.สามพราน เพราะดินใน 2 อำเภอนี้เป็นดินร่วนปนทราย เหมาะกับการเจริญเติบโตของส้มโอทั้งสองพันธุ์ ดินที่ปลูกก็เป็นดินเลนท้องนามาก่อน ยังมีธาตุอาหารอยู่มาก จึงทำให้ส้มโอรสอร่อย อีกทั้งช่วงเดือนพฤศจิกายน มีน้ำทะเลหนุน น้ำในแม่น้ำท่าจีนที่ไหลผ่านพ้นที่นี้จะกลายเป็นน้ำกร่อย ก็เป็นอีกปัจจัยหนึ่งที่ช่วยให้ส้มโอมีรสชาติหวานอร่อย
ส้มโอท่าข่อยของอร่อยเมืองพิจิตร
จังหวัดพิจิตรเป็นแหล่งปลูกส้มโอใหญ่ที่สุดในภาคเหนือ โดยพันธุ์ที่ได้รับการขึ้นทะเบียนเป็นสิ่งบ่งชี้ทางภูมิศาสตร์ (GI) คือ พันธุ์ท่าข่อย ถือเป็นพันธุ์พื้นเมืองที่มีชื่อเสียงที่สุดในด้านคุณภาพในเขตภาคเหนือ มีรสหวานและเปรี้ยวผสมกลมกลืนกัน เนื้อสีชมพูอ่อนละเอียดแน่น ฉ่ำน้ำ และไม่มีเมล็ด หรือแม้มีเมล็ดก็จะเล็กมาก ปลูกครั้งแรกที่บ้านท่าข่อย ตำบลเมืองเก่า เมื่อประมาณร้อยกว่าปีที่ผ่านมา ก่อนจะขยายพื้นที่ปลูกออกไปตามอำเภอต่างๆ ของจังหวัดพิจิตร
ส้มโอขาวอุทัยแห่งอุทัยธานี
ส้มโอบ้านน้ำตกเรียกชื่อตามแหล่งปลูก เพราะมีต้นกำเนิดสายพันธุ์อยู่ที่บ้านน้ำตก หมู่ 1 ตำบลสะแกกรัง แต่สายพันธุ์จริงๆ นั้นมีชื่อว่า พันธุ์ขาวอุทัย ลือชื่อในเรื่องรสชาติความอร่อย หวานฉ่ำ เนื้อกรอบ ไม่ฉ่ำน้ำ เป็นพันธุ์พื้นเมืองเก่าแก่ที่เหลือน้อยมากในปัจจุบัน ถึงขั้นที่หากไม่มีการอนุรักษ์ก็อาจจะหมดไปในไม่ช้า
ภาพ: ThaiPBS/ Thailandfestival/ สำนักงานท่องเที่ยวและกีฬาจังหวัดพิจิตร/ TrueID/ bydlimekvalitne.cz/ www.restaurant-hospitality.com/
ที่มา:
https://www.technologychaoban.com/agricultural-technology/article_4800
https://www.technologychaoban.com/agricultural-technology/article_159817
https://www.dailynews.co.th/article/788678/
https://phichit.mots.go.th/news_view.php?nid=357
https://www.disthai.com/17066273
บทความเพิ่มเติม
ลูกประดอง ของดองเคี้ยวเพลินจากแดนใต้
