ไม่ว่าเวลาจะผ่านไปนานเท่าไร คนไม่กินเนื้อสัตว์ยังคงถูกเข้าใจว่าเป็นคน ‘ถือศีลกินเจ’ อยู่เสมอ ฉันเองโตมาในครอบครัวที่มีคนกินเจตลอดชีวิตอย่างเคร่งครัดพอสมควร ในวัยเด็กจึงเกิดเข้าใจไปว่าคนที่ไม่กินเนื้อสัตว์ตัดสินใจด้วยเหตุผลทางศีลธรรมไปเสียหมด
จนเมื่อโตขึ้นมาสักหน่อยก็ได้พบกับบรรดา backpacker ตาน้ำข้าวที่ออกตัวแรงว่าเป็นคนไม่มีศาสนา ดื่มเบียร์เก่งแทบจะเรียกว่ากินต่างน้ำ แต่ดันไม่กินเนื้อสัตว์เสียนี่ จึงได้รู้ว่า อ้อ ใช่ว่าคนไม่กินเนื้อสัตว์เขาจะกินเจไปเสียทั้งหมดนี่นา
เวลานับสิบปีล่วงเลยผ่านจากครั้งนั้น ตอนนี้ชุมชนคนไม่กินเนื้อสัตว์เพิ่มขึ้นและหลากหลายขึ้นมาก จากร้านอาหารเจธงเหลือง ก็เริ่มมีร้านวีแกน ร้านแพลนท์เบส ฯลฯ มากมายทั่วเมือง คนไม่กินเนื้อสัตว์ไม่ได้ใช้ชีวิตยากอีกต่อไปแล้ว แต่สิ่งที่ยังยากอยู่ก็คือการต้องมาตอบคำถามว่า ‘ไม่กินเนื้อสัตว์ค่ะ แต่ไม่ได้กินเจ’ หรือ ‘ไม่กินเนื้อสัตว์ แต่กินไข่ได้ค่ะ’ อยู่ดี
เพราะฉะนั้นนี่คือแผนผังของนักไม่กินเนื้อสัตว์ ที่มีสารพัดแบบตั้งแต่แบบเข้มข้นไปจนถึงสายยืดหยุ่น เรียกได้ว่าโลกของคนไม่กินเนื้อสัตว์นั้นมีหลากหลายกว่าที่คิด และคนไม่กินเนื้อสัตว์แต่ละคนก็มีเหตุผลที่ต่างกันไป ถ้าเราเข้าใจโลกของกันและกันได้มากขึ้น ก็จะได้ร่วมโต๊ะกันได้สนุกขึ้นอีกมากเลยค่ะ
คนกินเจ
ข้อนี้นับว่าเป็นชาวไม่กินเนื้อกลุ่มใหญ่ในบ้านเราค่ะ เรียกได้ว่าเป็นกลุ่มลูกค้าหลักของสินค้าเจ ร้านเจธงเหลือง รวมถึงเทศกาลกินเจในทุกๆ ปี ประวัติของการกินเจมีหลายเรื่องเล่า ไม่ว่าจะเป็นการกินเพื่อให้ร่างกายบริสุทธิ์ จะได้สามารถขอพรจากเทพเจ้าได้ กินเพื่อระลึกถึงนักรบผู้กล้าตามตำนาน เดิมที่การถือศีลกินเจเป็นประเพณีที่จำกัดอยู่เฉพาะในหมู่ชนชั้นปกครองของจีนเท่านั้น แต่ภายหลังด้วยอิทธิพลของศาสนาและความเชื่อ การกินเจก็เลยแพร่หลายไปกับชาวจีนโพ้นทะเลไปแทบจะทั่วโลก
แต่ละประเทศ แต่ละท้องถิ่นอาจมีเรื่องเล่า ความเชื่อ และหลักปฏิบัติในการกินเจต่างกัน แต่ยังมีจุดร่วมที่สำคัญเหมือนกันคือ จะมีการหลีกเลี่ยงเนื้อสัตว์โดยสิ้นเชิง รวมถึงผลิตภัณฑ์จากสัตว์อย่างนม เนย น้ำผึ้ง ฯลฯ และร้อยทั้งร้อยคือมักผูกพันอยู่กับคำสอนทางศาสนาและครอบครัวเชื้อสายจีนค่ะ
Vegan
คำว่าวีแกน (Vegan) เป็นคำที่คนไทยเพิ่งจะมาคุ้นหูเอาก็เมื่อไม่กี่สิบปีนี้ เพราะเป็นเทรนด์ที่ถูกนำเข้ามาจากประเทศตะวันตกผ่านนักท่องเที่ยวเป็นหลัก หลายคนเข้าใจว่าวีแกนและเจคือคนกลุ่มเดียวกัน ซึ่งจะบอกว่าผิดก็ไม่ใช่ แต่จะบอกว่าถูกก็ไม่เชิง
ชาววีแกนส่วนใหญ่เลือกงดเว้นการบริโภคเนื้อสัตว์ด้วยเหตุผลด้านจริยธรรมเช่นกันค่ะ แต่ใช่ว่าเขาจะอิงอยู่กับพุทธศาสนาเพียงอย่างเดียว คนกลุ่มนี้ส่วนใหญ่มักให้เหตุผลว่า ทั้งคนและสัตว์ก็ต่างมีความรู้สึก มีชีวิต และมีความรักตัวกลัวตายเหมือนๆ กัน จึงเลือกจะไม่ตัดชีวิตสัตว์เพื่อมาต่อชีวิตตน ดังนั้นแม้แต่เจลาตินจากสัตว์ หรือชีสที่ผลิตด้วยเอนไซม์เรนนินจากกระเพาะวัวก็นับเป็นของที่ไม่ถูกตาต้องใจชาววีแกนด้วยเหมือนกัน
แม้จะเคร่งครัดขนาดนี้ แต่ชาววีแกนมักจะไม่มีเงื่อนไขเรื่องการสวดภาวนารักษาศีล การงดเว้นผักฉุน หรือเหตุผลด้านเชื้อชาติมาเกี่ยวข้อง เพียงแค่มีความคิดตรงไปตรงมาไม่อยากมีให้การใช้ชีวิตของคนไปทำร้ายชีวิตสัตว์อื่นเท่านั้นเองค่ะ
ดังนั้น นอกจากการไม่รับประทานเนื้อสัตว์และผลิตภัณฑ์จากสัตว์แล้ว ชาววีแกนส่วนหนึ่งยังเคร่งครัดเรื่องการใช้ผลิตภัณฑ์จากสัตว์ด้วย ไม่ว่าจะเป็นเสื้อหนังสัตว์ หมอนขนเป็ด เครื่องสำอางที่ใช้เม็ดสีจากแมลง ครีมทาหน้ารกแกะ ไปจนถึงผลิตภัณฑ์ที่มีการทดลองกับสัตว์ก็นับเป็นข้อควรยกเว้นด้วยเช่นกัน คือแม้จะไม่ใช่การถือศีลกินเจ แต่ชาววีแกนก็ยังยืดถืออุดมการณ์ในการไม่เบียดเบียนเพื่อนร่วมโลกไว้เป็น lifestyle เพราะฉะนั้นจึงไม่ต้องแปลกใจหากจะเจอชาววีแกนในร้านอาหารเจบ่อยๆ เพราะอาหารเจก็เป็นอาหารโปรดของชาววีแกนด้วยเช่นกัน
Beegan
ชาว Beegan ก็คือซับเซ็ตหนึ่งของชาว Vegan นั่นแหละค่ะ ต่างกันนิดหน่อยตรงที่ว่าชาว Beegan จะกินและใช้ผลิตภัณฑ์จากผึ้งและแมลงชนิดต่างๆ ได้ เช่น น้ำผึ้ง ไขผึ้ง รวมถึงสามารถใช้เครื่องสำอางซึ่งมีเม็ดสีที่ได้มาจากแมลงบางชนิดได้ด้วย
Fruitarian
ชื่อ Fruitarian อาจทำให้เข้าใจผิดไปได้ว่าเป็นนักกินผลไม้ จริงๆ แล้วชาว Fruitarian เขาก็กินผัก พืชหัว และบรรดาถั่วต้น (nut) หรือเมล็ดพันธุ์ (seed) ได้บ้าง เช่น เมล็ดทานตะวัน เมล็ดฟักทอง แต่ต้องไม่มีการปรุงรสใดๆ เลย และต้องกินในสัดส่วนน้อย เน้นการกินผักผลไม้สดมากกว่า Friutarian ที่เคร่งครัดมากๆ ก็อาจจะการไม่กินอาหารที่ผ่านความร้อนเลย แม้กระทั่งบรรดาธัญพืช ข้าว ถั่ว ก็ไม่อยู่ในลิสต์อาหารของชาว Fruitarian สายนี้ อ้อ ปลาดิบก็ไม่นับนะคะ เพราะชาว Fruitarian ก็นับเป็นวีแกนอีกกลุ่มหนึ่งค่ะ
แล้วนี่เหลืออะไรให้กินบ้างเนี่ย? หลายคนอาจจะคิดแบบนี้ใช่ไหมคะ จริงๆ ชุมชนชาว Fruitarian มีอยู่มากมายทั่วโลกค่ะ เพราะฉะนั้นวาไรตี้ของอาหารก็ยังไม่ได้จำกัดจำเขี่ยมาก ไม่ว่าจะเป็นน้ำผลไม้ น้ำผัก ผลไม่สด ผักสด ผลไม้แห้ง สาหร่าย นมถั่วชนิดดิบ (raw nut milk) เมเปิ้ลไซรัป ส่วนเครื่องปรุงก็ยังสามารถใช้น้ำมันสกัดเย็น มิโสะหรือซอสถั่วเหลือง (แบบไม่ผ่านการพาสเจอไรซ์) ได้
ทั้งนี้ชาว Fruitarian เองก็มีระดับความเข้มข้นที่หลากหลายมาก บางราจอาจเลือกกินเฉพาะส่วนที่ตัดออกมาแล้วพืชยังคงเติบโตต่อไปได้ ส่วนบางรายอาจเคร่งครัดขนาดที่ว่าจะกินเฉพาะผลไม้ที่หล่นจากต้นเองเท่านั้น เพราะถือว่าการเด็ดหรือตัดผักผลไม้ออกมากินก็เป็นสิ่งที่ไม่สมควรทำ Fruitarian ในกลุ่มนี้จะหลีกเลี่ยงการกินพืชหัว หรือส่วนรากของผักด้วยค่ะ
Vegetarian
ลำพังชื่อนั้นก็อธิบายชัดเจนอยู่แล้วว่าเป็นยอดมนุษย์นักกินผัก แต่ก็ใช้ว่าชาว Vegetarian จะไม่กินผลิตภัณฑ์จากสัตว์โดยสิ้นเชิง เพราะคนกลุ่มนี้ยังทานโปรตีนจากสัตว์ อย่างเช่นไข่ นม และผลิตภัณฑ์นมอยู่ ตรงกับคำว่า ‘มังสวิรัติ’ ซึ่งมาจากคำบาลี 2 คำ คือ มํส (อ่านว่า มัง-สะ) ที่แปลว่าเนื้อคน หรือเนื้อสัตว์ และ วิรติ ที่หมายถึงการงดเว้น ดังนั้นชาว Vegetarian หรือนักมังสวิรัติจึงแปลง่ายๆ ได้ว่าเป็นคนที่ไม่กินส่วนเนื้อหนังมังสาของสัตว์ต่างๆ นั่นเอง
นอกจากการ ‘เลือก’ เป็นมังสวิรัติแล้ว บนโลกเรายังมีประชากรมังสวิรัติโดยปริยายอีกกลุ่มใหญ่ เช่น ชาวอินเดีย 400 ล้านคนซึ่งกินอาหารมังสวิรัติโดยอิทธิพลทางความเชื่อ (ศาสนาฮินดูและศาสนาเชน) หรือขบวนการราสต้าฟาเรียนสุดเท่ในประเทศจาไมก้าก็มีหลักการกินอาหารที่เรียกว่า Ital ซึ่งงดเว้นเนื้อสัตว์ จึงนับว่าเป็นกลุ่มมังสวิรัติด้วยเช่นกัน
ตามนิยามการละเว้นเนื้อหนังมังสา ชาว Vegetarian จึงเป็นคนกลุ่มใหญ่มาก และสามารถแยกย่อยตามลักษณะการกินอาหารได้เป็นหลายกลุ่ม เช่น
- Lacto-ovo vegetarian คือชาวมังสวิรัติที่ยังกินนม ผลิตภัณฑ์จากนม และกินไข่อยู่
- Lacto vegetarian คือชาวมังสวิรัติที่กินเฉพาะนมและผลิตภัณฑ์จากนม เช่น โยเกิร์ต ชีส ครีม แต่ไม่กินไข่ทุกประเภท
- Ovo vegetarian คือชาวมังสวิรัติที่กินเฉพาะไข่ ทั้งไข่ไก่ ไข่เป็ด ดังนั้นจึงสามารถกินมายองเนส หรือหมี่ไข่ ได้แบบสบายๆ
Pescatarian
Pescatarian เป็นคนอีกกลุ่มหนึ่งที่ได้ชื่อว่าเป็นกึ่งมังสวิรัติ (semi-vegetarian) คนกลุ่มนี้จะไม่กินเนื้อสัตว์และผลิตภัณฑ์จากสัตว์อื่นๆ เลย ยกเว้น เนื้อปลา กุ้ง หอย ฯลฯ คือบรรดาสัตว์ทะเลและสัตว์น้ำทั้งหลาย ส่วนใหญ่นักกินผักในกลุ่มนี้มักมีเหตุมาจากเรื่องสุขภาพ โรคภัย หรือการดูแลรักษารูปร่างเป็นหลัก
ชาว Pescatarian (บางคนเรียกว่ามังสวิรัติปลา) นับเป็นกลุ่มคนที่ได้ชื่อว่ามีสุขภาพแข็งแรงเป็นอันดับต้นๆ เมื่อเทียบกับการกินอาหารทางเลือกอื่นๆ ซึ่งก็ไม่น่าแปลกใจ เพราะในอดีต กับข้าวกับปลาของคนไทยก็แทบจะเป็น Pescatarian เสียเกือบทุกมื้อ คนรุ่นปู่ย่าตายายของเราจึงเอวบางร่างน้อยแต่แข็งแรงสู้งานกันหมด
Plant-based Diet
มาแรงแซงทางโค้งสุดๆ สำหรับ ‘อาหารจากพืช’ หรือ Plant-based food ที่กลายเป็นทางเลือกใหม่ของวัยทำงานและคนหนุ่มสาวทั่วโลก ทั้งด้วยเหตุผลเรื่องมนุษยธรรมและด้วยเหตุผลด้านสิ่งแวดล้อม การเลือกที่จะไม่กินเนื้อสัตว์ ไม่บริโภคผลิตภัณฑ์จากสัตว์ จึงไม่ใช่เป็นเพียงความเชื่อทางศาสนาหรือสุขภาพส่วนตัว แต่หมายถึงการแสดงจุดยืนและบอกตำแหน่งแห่งที่ของตัวเองต่อโลกใบนี้ต่างหาก
กลุ่มคนที่กินอาหารจากพืชจึงใช่ว่าจะแตะต้องเนื้อสัตว์ไม่ได้โดยสิ้นเชิง แต่ ‘หลีกเลี่ยง’ ที่จะกิน ใช้ ซื้อ หรือครอบครองผลิตภัณฑ์จากสัตว์ แต่อาจจะไม่ได้เคร่งครัดเอาเป็นเอาตาย รวมถึงในปัจจุบันเริ่มมีเนื้อสังเคราะห์หรือเนื้อที่เพาะขึ้นในห้องแล็บเกิดขึ้น ชาว Plant-based หลายคนก็ถือว่าเป็นอาหารที่กินได้ไม่เสียหาย เพราะท้ายที่สุดแล้วมันไม่ได้เบียดเบียนชีวิตใครมาเหมือนการฆ่าสัตว์ ในขณะที่ชาววีแกนหรือชาวมังสวิรัติอาจจะเชื่อในแบบที่ต่างออกไปค่ะ
ปัจจุบันความนิยมเรื่อง Plant-based diet และ Plant-based lifestyle พุ่งสูงขึ้นมาก กระทั่งว่าในไทยเองก็มีคาเฟ่ Plant-based เกิดขึ้นเต็มไปหมด แถมยังน่ารักน่านั่งเสียด้วย จึงเป็นอานิสงค์สำหรับคนไม่กินเนื้อสัตว์กลุ่มอื่นๆ ให้ได้เข้าไปแชร์สถานที่ร่วมกันได้อย่างไม่ขัดเขิน รวมถึงคนที่กินเนื้อสัตว์เป็นปกติก็สามารถเข้าไปเอ็นจอยกับอาหารและโลเคชั่นได้นะคะ เท่าที่เคยแวะเวียนไปมาหลายๆ ร้านพบว่า อาหารและขนมไม่น่าเบื่อเลย แถมบรรยากาศก็เป็นมิตรสุดๆ บางร้านถ้าไม่เขียนบอกในเมนูว่าเป็นอาหารจากพืชก็แทบจะแยกไม่ออกเลยค่ะ
Flexitarian
กลุ่มนี้เป็นคำใหม่ที่เพิ่งจะเกิดขึ้นไม่นาน แต่กลับเป็นประตูบานแรกๆ ในการเข้าสู่จักรวาลของคนไม่กินเนื้อสัตว์ คำวา Flexitarian ก็มาจากคำว่า Flexible Vegetarian หรือการกินมังสวิรัติแบบยืดหยุ่น จึงเหมาะสำหรับคนที่อยากจะลองศึกษาโลกของนักกินผัก โดยการค่อยๆ ลดเนื้อสัตว์ไปที่ละน้อย ในขณะเดียวกันก็ไม่ต้องทรมาณหรือเพิ่มความยุ่งยากให้ชีวิต
วันไหนนึกอยากกินเนื้อสัตว์ก็กินได้ วันไหนต้องไปปาร์ตี้ก็ไม่ต้องเขี่ย หรือวันไหนนึกอยากจะลดเนื้อผัก ก็เลือกกินโปรตีนจากพืชแทนได้ตามชอบ คนที่กินเจเฉพาะวันเกิด หรือกินเจเฉพาะวันพระก็อาจจัดให้อยู่ในกลุ่มนี้ได้เช่นกัน ที่สำคัญคือ Flexitarian Diet ยังได้รับการจัดอันดับให้เป็นประเภทอาหารที่ดีเป็นอันดับ 2 ของโลกจาก U.S. News Best Diet เพราะมันง่าย สะดวก และดีต่อสุขภาพอีกด้วย (อันดับ 1 คือ Mediterranean diet)
อย่างไรก็ตาม ชื่อเรียกต่างๆ เหล่านี้ก็เป็นเพียงการจัดประเภทให้สามารถทำความเข้าใจได้เบื้องต้นเท่านั้นค่ะ เพราะการเลือกจะกินหรือไม่กินอะไรนับเป็นการตัดสินใจที่เฉพาะบุคคลมากๆ การแปะป้ายว่าใครเป็นแบบไหนหรือไม่เป็นแบบไหนไปทั้ง 100% ก็คงไม่ใช่เรื่องเหมาะ เพราะสุดท้ายแล้วถ้ายึดติดอยู่แค่ว่าฉันเป็นอะไร จะกินอะไร และจะไม่กินอะไร มันก็แทบจะไม่ต่างกับในอดีตที่คนไม่กินเนื้อสัตว์ถูกเหมารวมว่าต้องรักษาศีล กินเจ อะไรแบบนั้น
สุดท้ายการได้เลือกกินอาหารที่ต้องการได้แบบสะอาด ปลอดภัย กินแล้วอิ่ม อร่อย ได้สารอาหารดีๆ ไปหล่อเลี้ยงร่างกาย และได้พลังงานดีๆ ไปหล่อเลี้ยงจิตใจต่างหากคือสิ่งที่สำคัญที่สุด ขอแค่กินอย่างเคารพตัวเอง เคารพรสนิยมและความเชื่อผู้อื่น เท่านี้ก็ร่วมโต๊ะได้กับทุกคนได้สบายหายห่วงแล้วละค่ะ
อ่านบทความเพิ่มเติม
- อาหาร Plant-Based เหตุผลที่มนุษย์ควรเป็นสัตว์กินพืช
- ศรัทธาในจานอาหารกับหมู่บ้านมังสวิรัติแห่งเดียวของไทย
- อร่อยจริงไหม! ลอง Plant-based Meat เนื้อสัตว์จำแลง 5 แบรนด์
- ทำความเข้าใจก่อนกินเจ
ข้อมูลจาก
– https://www.verywellfit.com/the-fruitarian-diet-4682619
– https://www.healthline.com/nutrition/plant-based-diet-vs-vegan
– https://scrubbing.in/confused-about-vegetarian-diets-we-got-you-covered/
– https://www.healthline.com/nutrition/raw-vegan-diet
– https://www.healthline.com/nutrition/ovo-vegetarian-diet
– https://www.lovetoknowhealth.com/diet-and-nutrition/fruitarian-diet
– https://www.medicalnewstoday.com/articles/plant-based-vs-vegan
– https://www.greenpeace.org.uk/news/world-cultures-and-religions-plant-based-vegetarian-vegan-diet/
– https://theculturetrip.com/caribbean/jamaica/articles/an-introduction-to-jamaican-ital-food/
